Rondetafelgesprek: digitalisering in het energiesysteem

Nederland wil in 2050 een klimaatneutraal energiesysteem hebben. Maar hoe moet dat systeem eruitzien? En hoe komen we ertoe? Daarover gingen vijf rondetafelgesprekken met maatschappij en bedrijfsleven, in juni en juli georganiseerd door het Expertteam Energiesysteem. Elke rondetafel concentreerde zich op een ander thema dat van invloed is op het toekomstige energiesysteem.

In deze blog: de hoogtepunten van het rondetafelgesprek over digitalisering in het energiesysteem.

Op 6 oktober 2022 heeft het Expertteam Energiesysteem 2050, onder leiding van Bernard ter Haar en Gulbahar Tezel, een rondetafelgesprek met een aantal deskundigen gevoerd over digitalisering in het energiesysteem.

Tijdens het gesprek zijn drie vragen besproken:

  1. Wat zijn de interacties tussen digitalisering en de energietransitie? Zijn er belangrijke knelpunten waardoor de bijdrage van digitalisering niet optimaal tot stand komt, en wat/wie is nog om die op te lossen?
  2. Hoe kan data en digitalisering governance van de energietransitie ondersteunen? Wat is er nodig om dit te realiseren?
  3. Hoe zorgen we dat de digitalisering van het energiesysteem geen onbedoelde milieu-, veiligheids- of sociale neveneffecten, of andere negatieve impact heeft?

De belangrijkste algemene conclusie die in de discussie naar voren kwam is dat de uitgangspunten voor energiesysteem ook moeten worden vertaald naar het digitale systeem. Door de ‘twin transition’ van digitalisering en de energietransitie komen er steeds meer raakvlakken tussen digitale systemen en energiesystemen. Grote techbedrijven zoals Google en Amazon komen bijvoorbeeld ons energiesysteem binnen via de apparaten die zij aan consumenten leveren. Problematisch daarbij is dat waardes en marktordening in de digitale wereld niet per se compatibel is met het energiesysteem.

We moeten opletten dat de problemen die nu in het digitale systeem worden gesignaleerd (verregaande verticale integratie waardoor veel macht bij een klein aantal partijen komt te liggen, privacy problematiek, etc.) niet in het energiesysteem worden overgekomen. We moeten waken voor ongewenste machtsverhoudingen en afhankelijkheden die via de digitalisering in het energiesysteem terecht zouden kunnen komen.

Dit betekent, aan de ene kant, vroege aandacht voor de spelregels van de digitalisering van het energiesysteem. Soms wordt nog te veel gedacht dat eerst digitale platformen of andere structuren kunnen worden opgezet. Spelregels worden echter al in deze fase ingeprogrammeerd: ethische afwegingen worden ingebouwd ook als deze niet expliciet zijn besproken. Als voorbeeld: wie heeft recht op elektriciteit als dit schaars is? Bepaalt de markt dit, of zijn er andere afwegingskaders?

Er moet ook besloten worden wanneer dataverzameling gerechtvaardigd is, en wie eigenaar is van de data. De afweging tussen verschillende waardes moet veel explicieter gebeuren. We moeten van beleidsmakers/politici eisen dat de afwegingskaders duidelijk zijn. Dat moet al voor het design van digitale infrastructuur gebeuren.

Aan de andere kant is ook de uitvoering van digitalisering van het energiesysteem belangrijk, want daar zitten veel knelpunten, waaronder veiligheid, privacy, en de slechte business case voor de platformen zelf, waardoor opschaling moeilijk is en op dit moment alleen voor grote partijen mogelijk is. Energiegemeenschappen kunnen, bijvoorbeeld, moeilijk in deze markt meespelen.

Er ligt dus duidelijk een rol voor de overheid, maar ook bij de overheid zelf liggen knelpunten. Bij de overheid zit kennis experts op het gebied van digitalisering en de energietransitie. Deze gebieden worden echter weinig gecombineerd en weinig mensen hebben kennis van beide. Verkokering van het beleid is ook hier een probleem. Hiernaast wordt digitalisering nog niet voldoende als een beleidsvraagstuk gezien, maar als een operationeel issue waar IT-afdelingen over gaan. Digitalisering moet een integraal onderdeel zijn van beleidsvraagstukken. Zonder digitalisering lukt het namelijk niet om de energietransitie te maken.

Hiernaast werden, tijdens het gesprek, een aantal andere specifiekere observaties gedeeld:

  • In de waardeketens voor energie wordt weinig informatie gedeeld, er zijn ook weinig tot geen standaarden. Actoren in de waardeketen houden data voor zichzelf. De nieuwe energiewet moet hier mee helpen, maar die richt zich vooral op data voor de meter. Maar data achter de meter (zonnepanelen, EVs, etc.) worden niet gereguleerd. Een bredere definitie van energiedata is nodig.
  • Beschikbaarheid van data van de ondergrond (bijvoorbeeld: waar ligt alle infrastructuur) is een probleem voor gemeentes. Bestaande systemen zijn niet geschikt voor planvorming; gemeentes kunnen niet grootschalig infradata opvragen; in de uitvoering ontstaan daardoor problemen die eerder opgelost hadden kunnen worden in het planningsproces.
  • Een ander bestuurlijk probleem rond energiedata is dat gemeentes veel moeten uitvoeren (bijvoorbeeld op het gebied van energiesubsidies) maar vanwege de AVG geen informatie over inkomens hebben. Hierdoor komt bestaanszekerheid in de knel omdat gemeentes bijvoorbeeld wel toeslagen moeten uitbetalen. Ook hier is een expliciete afweging van waardes (privacy en leveringszekerheid) cruciaal.
  • Er wordt al veel nagedacht over digitalisering. De Nederlandse AI coalitie heeft bijvoorbeeld een werkgroep over duurzame energie. Ook is er een interbestuurlijke datastrategie bij de Rijksoverheid. Ook de netbeheerders denken na en lopen voorop in Europa. Er zitten echter ook belangrijke vragen in het bredere systeem, zoals bijvoorbeeld over de arbeidsmarkt: hoe gaan we de benodigde expertise regelen?
  • Er is geen consensus over decentralisering van het energiesysteem en de invloed van digitalisering hier op. Voor zowel decentralisering als centralisering zijn argumenten te benoemen. Digitalisering kan decentralisering wel faciliteren en daarnaast ook behulpzaam zijn bij het balanceren van vraag en aanbod, beprijzen en gebruik.
  • Er is ook geen volledige consensus over de rol van innovatie in het bedrijfsleven. Op het gebied van digitalisering worden veel nieuwe producten en diensten ontwikkeld waarmee bestaande problemen worden opgelost (bijvoorbeeld: flexibiliteit van het energiesysteem wordt verhoogd). Toch blijft het belangrijk om als overheid duidelijke spelregels te formuleren.

Het Expertteam Energiesysteem neemt de input uit dit en de andere rondetafelgesprekken mee in zijn schets van het toekomstige energiesysteem. De minister van Klimaat en Energie gebruikt deze schets vervolgens voor het plan dat hij volgend jaar presenteert aan de Tweede Kamer.

Afbeeldingen

Contact

Per 22 april 2023 is het Expertteam Energiesysteem 2050 niet meer actief. Heb je een vraag aan een van de leden? Neem dan contact met hen op via hun LinkedIn-pagina. 

 
Cookie-instellingen